Hoelang ben jij al bezig of bekend met de Wkb?

Tonko Aeilkema is projectmanager invoering Wkb bij de gemeente Emmen. “Begin maart van dit jaar zijn we binnen de gemeente Emmen gestart met de voorbereidingen op de invoering van de Wkb” zegt hij. “En we hebben voor de zomer aannemers, architecten en bouwadviesbureaus uit onze regio aangeschreven. In september hebben we hen samen met drie kwaliteitsborgers meer verteld over de Wkb en dit heeft geleid tot de eerste proefprojecten.”
Peter Ligthart is projectleider proefprojecten bij de Aannemersfederatie bouw & infra Nederland (AFNL) en antwoordt: “Ik ben voor de eerste keer rechtstreeks bij private kwaliteitsborging betrokken geraakt als rapporteur van het actieteam ‘Routekaart naar Private Kwaliteitsborging’. Dat was in het voorjaar van 2013. Daarvoor was ik al betrokken bij de ontwikkeling van BRL 5019 Bouwplantoetsing (2002) en als rapporteur van de regeling Erkende TIS (2009).”
Wim Kruf is Senior Vergunnningen, Toezicht en Handhaving met het aandachtsgebied Bouwen en Wonen bij de gemeente Delft. Zijn reactie: “In de gemeente Delft zijn we bij de invoering van de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht gestart met het terugleggen van de verantwoordelijkheid. De Crisis- en herstelwet heeft ons in 2014 nadrukkelijker de gelegenheid geboden om te gaan experimenteren met kwaliteitsborgers.”
Bas Verbunt is operationeel manager bij Willy Naessens industriebouw Nederland BV en zegt “Ik ben sinds begin 2019 bezig met de Wkb.”

Heb jij of hebben jullie al ervaringen kunnen opdoen met een project?

 “Jazeker” zegt Tonko Aeilkema. “Er lopen bij ons vier formele proefprojecten (van initiatief tot en met bouw) en de vijfde is in voorbereiding. De eerste twee projecten starten in december en januari met bouwen. Daarnaast zijn we nog in gesprek over meer proefprojecten. Samen met een aantal omliggende gemeenten start de gemeente Emmen als ambassadeursgemeente voor de Wkb.”
Peter Ligthart: “Ik ben bij diverse projecten betrokken geweest, meestal als waarnemer of projectbegeleider. Voor Woningborg heb ik het project ‘Gedelegeerd bouwtoezicht’ begeleid. Daarbij voerden inspecteurs van Woningborg naast het eigen toezicht in het kader van het certificaat ook de controles voor de gemeente uit. De gemeente keek op afstand mee. Verder is het Zeeburgereiland een in het oog springend project waar ik namens SBK als monitor kon meekijken. Op dit moment begeleid ik een aantal proefprojecten voor de Aannemersfederatie.”
Wim Kruf: “Onder het motto ‘leren van elkaar’ hebben wij binnen de gemeente Delft meerdere jaren ervaring met werken op het gebied van kwaliteitsborging en pilots daarin.”
Bas Verbunt: “We hebben een tweetal projecten gedaan, waarvan een project gedeeltelijk. Het project in Lemelerveld is een beetje tussen wal en schip geraakt vanwege de afwezigheid van Huib van de Vrie. Achteraf gezien was dat niet erg vanwege de onbekendheid van de klant en het gaf ons extra tijd om te schakelen. De nieuwbouw SNG Barrat is ons eerste volledige proefproject samen met klant en initiatiefnemer gemeente Den Bosch en Plangarant. Momenteel zijn we samen met de gemeente Altena een nieuw proefproject aan het opstarten in Giessen voor installatiebedrijf Den Doorn uit Nieuwendijk.”

Is dit nog een ‘papieren’ verkenning of een fysiek bouwproject?

Tonko Aeilkema: “Het betreft allemaal fysieke bouwprojecten. De bouw van twintig woningen, twee projecten waarbij een vrijstaande woning wordt gebouwd en de bouw van tien woningen. Daarnaast loopt de voorbereiding van een proefproject voor de bouw van nog een vrijstaande woning.”
Peter Ligthart antwoordt: “Dit zijn en waren fysieke projecten waarbij Zeeburgereiland wel in de gevolgklasse 2 was.”
“Binnen Delft zijn meerdere bouwprojecten getoetst, gerealiseerd en opgeleverd onder kwaliteitsborging” zegt Wim Kruf.
Bas Verbunt: “Het zijn allemaal fysieke bouwprojecten. Wij vinden het belangrijk om dit in de praktijk te oefenen, en niet op papier.”

Wat was een (eventueel) obstakel in het opstarten van een proefproject?

“Voldoende deelname vanuit initiatiefnemers en aannemers leek eerst het grootste obstakel te zijn, maar dat is eigenlijk best goed gegaan vertelt Tonko Aeilkema. “Wat wij wel als obstakel ervaren zijn de kosten voor de kwaliteitsborging. We hebben de keuze gemaakt om geen korting op de leges te geven, de gemeente bekostigt de inzet van de kwaliteitsborgers voor de proefprojecten. Hiermee hopen we het oefenen te stimuleren.”
Peter Ligthart: “Bij de proefprojecten voor de Aannemersfederatie zoeken Gert-Jan van Leeuwen en ik in eerste instantie (gespecialiseerde) aannemers die een proefproject willen doen. Vervolgens proberen we de gemeente mee te krijgen. Dat laatste kost vooral tijd. Het vinden van de juiste contactpersoon is één, maar dan blijkt dat een aantal gemeenten nog niet is voorbereid op proefprojecten. Als ze eenmaal aan boord zijn gaat het een stuk soepeler.”
Wim Kruf: “Het obstakel hierin is het besef van bouwende partijen, waaronder met name de opdrachtgever, van hun verantwoordelijkheid in het borgen van kwaliteit binnen de keten. Dit blijkt ook uit de rapportages van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid”.
Bas Verbunt vindt de onbekendheid met de materie een obstakel. “Maar volgens mij is dat bij jullie ook zo” zegt hij. 

Wat zou je anders doen of willen als je volgend jaar weer een project zou opstarten?

Tonko Aeilkema zoekt nog naar meer diversiteit in de proefprojecten. “Nu is het vijf keer woningbouw” licht hij toe. “We hopen daar nog een infrastructureel werk aan toe te voegen en wellicht een bedrijfsloods. We bekijken op dit moment ook of we een proefproject kunnen starten onder gevolgklasse 2, namelijk de bouw van een school.”
“Eigenlijk zou ik niets anders doen” reageert Peter Ligthart. “Het project van de Aannemersfederatie loopt volgend jaar nog door. Het streven is ten minste twintig proefprojecten, waaronder enkele in de infra, en ik verwacht dat dat gaat lukken.”
Wim Kruf: “Ik zou willen dat er meer besef komt van ieders rol binnen de keten en het feit dat men afhankelijk is van elkaar. De wet vraagt om een cultuurwijziging binnen de bouwkolom. Opdrachtgevers en bouwpartijen zijn het oude spreekwoord ‘de kost gaat voor de baat uit’ vergeten. Er worden hele grote plannen in uitvoering gebracht op basis van een voorlopig ontwerp, waarbij men tijdens de uitvoering het plan gaat engineeren. Hierbij verliest men geregeld de gevolgen van besluiten verderop in de bouwketen uit het oog.”
Bas Verbunt: “Wat we anders zouden willen zijn wij voor het project in Giessen nu aan het finetunen met Plangarant. Tevens gaan wij ons proces certificeren samen met KIWA.”

Heb je al voordelen van deze manier van werken mogen ervaren?

“Als gemeente krijgen we een steeds beter beeld hoe onze eigen rol verandert wanneer de Wkb van kracht wordt” zegt Tonko Aeilkema. “Dit helpt ons in de voorbereidingen op de Wkb en de besluiten die we hierover aan ons bestuur zullen voorleggen. Het is daarnaast heel mooi om elkaar als verschillende partijen in de setting van het proefproject te treffen: aannemer, architect, initiatiefnemer, kwaliteitsborger en gemeente. Het helpt om elkaar beter te leren begrijpen en geeft ons als gemeente ook suggesties hoe we op andere fronten (dan de Wkb) onze dienstverlening kunnen verbeteren.”
Peter Ligthart: “Zeeburgereiland liet zien dat er ‘winst’ te behalen is in de doorlooptijd en de bouwkwaliteit. Bij kleinere projecten is dat minder evident.”
Wim Kruf: “Ik ervaar het voordeel dat bouwfouten en falen eerder herkend en erkend worden. Ook fouten die het basisniveau van het Bouwbesluit 2012, het laagste niveau, overstijgen.”
Bas Verbunt antwoordt “ja, het voordeel is een stukje vastlegging van onze processen door middel van keuringen en opnamen.”

En wat gaat er lastig?

Tonko Aeilkema: “Het vergt ook dat we als gemeente onze vertrouwde rol gaan loslaten en toch onze rol als bevoegd gezag goed blijven pakken. Het is soms best even zoeken naar hoe je dat doet. Hoe laat je op een goede manier los zoals de wetgever dat beoogt? Daarnaast zien we dat de stap voor aannemers groot is. Het betekent iets voor hun manier van werken en de kwaliteitssystemen die ze gebruiken. Zeker voor de wat kleinere aannemers is dat soms best een grote stap. Meestal is de kwaliteit goed, maar is het juist vastleggen hiervan wel een uitdaging. Los daarvan is de bekostiging wat ons betreft een aandachtspunt. De kosten voor kwaliteitsborgers in de proefprojecten liggen hoger dan de kosten die we hiervoor als gemeente vragen via de leges. In de evaluaties van de proefprojecten moeten we daar echt aandacht voor hebben.”
Peter Ligthart zegt “het is nu nog veel gedoe voor aannemers, maar ik zie dat snel afnemen als het eenmaal loopt.”
Wim Kruf geeft aan dat het een cultuurverandering is die op alle vlakken in de bouwkolom aanpassingen in houding en gedrag vraagt. “Niet alleen van de private partijen, maar misschien nog meer van de overheidspartijen. Loslaten in vertrouwen vraagt veel van mensen” zegt hij.
Bas Verbunt vindt het vastleggen van interne processen en het borgen van de juiste stappen een lastig punt. “Het moet geen papieren tijger worden want dan krijgen wij weerstand van de organisatie.”

Wat wil jij collega’s of mede-actoren in jouw werkveld meegeven voor 2021?

“We zien verschillen tussen kwaliteitsborgers in de manier van werken” antwoordt Tonko Aeilkema. “De instrumenten van de kwaliteitsborgers zijn, met wat we tot nu toe zien, heel volledig. Het lijkt erop dat het ene instrument beter past bij een bepaald type bouwwerk of omvang dan het andere. Het heeft zeker meerwaarde om met meerdere instrumenten en kwaliteitsborgers te oefenen in de proefprojecten. Dat proberen wij ook te doen: de eerste drie proefprojecten hebben allemaal een andere kwaliteitsborger. De overheid kan beter en vooral meer communiceren over de Wkb. Daar zijn wij zelf ook onderdeel van. Tijdens onze informatieavond bleek dat veel bedrijfstakken waar de Wkb invloed op heeft hier nog weinig vanaf weten. Daar is winst te behalen voor ons allemaal.”
Peter Ligthart wil collega’s in het werkveld meegeven om vooral proefprojecten te doen. “Daarbij is aandacht voor de administratieve last, die ik vooral voorzie bij het consumentendossier, van belang” zegt hij. “We bouwen in Nederland helemaal niet zo slecht, maar het kan altijd beter. En als je goed bouwt is de kwaliteitsborger je vriend, want die zal dat bevestigen.”
Wim Kruf: “Gun de opdrachtgever het recht op zijn eigen fouten want slechts van fouten kan men leren. We lossen veel voor de opdrachtgever op zonder dat die erop aangesproken wordt om zelf zijn adviseurs en uitvoerders te corrigeren.”
Bas Verbunt: “Ik wil mensen veel gezondheid en wijsheid meegeven. En op basis van de Wkb: denk na over de borging van jouw interne processen. Hoe kun je ervoor zorgen dat dit wel de lading dekt terwijl je het toch simpel houdt.”

Welke vraag heb je gemist?

Tonko Aeilkema: “ Hoe we ervoor zorgen dat we de geleerde lessen in de proefprojecten ook ‘direct’ verzilveren. Zo hoeven we niet allemaal op onderdelen zelf het wiel uit te vinden, maar kunnen kort-cyclisch de vruchten plukken van wat we hebben geleerd. Het zou mooi zijn als we dat met onze gezamenlijke evaluaties weten te realiseren. Dit proberen we natuurlijk ook te doen voor onze eigen proefprojecten: de start van ons derde proefproject ging beter dan het eerste. Mooi om landelijk van elkaar te leren. Zo kunnen we die geleerde lessen en de verbeteringen in de Wkb, waar die lessen wellicht toe leiden, inzetten bij de proefprojecten die we nog gaan starten.”
Peter Ligthart heeft geen vragen gemist.
“Ik mis de vraag wat de invloed van de WKB is op de totale realisatiekosten” zegt Wim Kruf. “Doordat het bouwfalen kan worden gereduceerd is mijn verwachting dat de Wkb uiteindelijk kostenverlagend gaat werken voor het realiseren van bouwwerken.”
Bas Verbunt: “Ik mis de vraag wat ik ervan geleerd heb en of mijn verwachtingen zijn bijgesteld nadat ik een proefproject heb doorlopen.”

Heb jij nog een wens met betrekking tot de Wkb?

“Omgevingsveiligheid blijft vanzelfsprekend een taak voor de gemeente” antwoordt Tonko Aeilkema. “Binnen de gemeente is veel lokale kennis over de leefomgeving. Daarbij denk ik vooral aan de omgevingsspecifieke aandachtspunten en risico’s. Deze beoordeling moet worden geborgd in de procedure zoals die straks zal gelden. Er wordt dan immers geen vergunning meer verleend voor het bouwen onder gevolgklasse 1 waarin specifieke aandachtspunten die ook betrekking hebben op het bouwen kunnen worden opgenomen. Het is mooi als we elkaar daarin als partijen al in een vroeg stadium weten te vinden en dat we dit goed borgen in de manier van werken onder de Wkb. De kosten van de kwaliteitsborger blijven een aandachtspunt. Deze zullen worden doorberekend naar de opdrachtgever. Bij een groot bouwproject kan dit over verschillende bouwwerken worden verspreid. Een kleine bouwer moet dit echter zelf ophoesten.”
“Mijn wens is vooral dat partijen aan tafel en op de bouwplaats elkaar de ruimte gunnen om zich voor te bereiden en te leren” zegt Peter Ligthart. “Het zal niet allemaal lopen zoals iedereen wenst, maar als we het allemaal al konden hoefden we geen proefprojecten te doen. Dan viel er niets te leren.”
Wim Kruf: “Ik wens dat de opdrachtgever bereid is om voor de baat uit te gaan investeren in de kwaliteit van zijn plannen. De opdrachtgever bepaalt met het uitzetten van zijn opdracht de kwaliteit van het product dat hij vraagt.”
Bas Verbunt: “Mijn wens is een makkelijke keuringsapp op de mobiele telefoon.“

Bedankt Tonko, Peter, Wim en Bas voor jullie bijdrage aan dit artikel. InterCom wenst jullie veel succes met de voortzetting van de proefprojecten!

Blijkbaar wachten velen nog op een startschot, maar het opstarten van een proefproject voor de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) mag al meer dan anderhalf jaar. In 2020 zijn er al diverse partijen aan de slag gegaan met een proefproject. Welke waarde heeft dat opgeleverd? InterCom vroeg  Tonko Aeilkema, Peter Ligthart, Bas Verbunt en Wim Kruf om hun ervaringen en planning voor het nieuwe jaar met ons te delen. 

Door: Jacomien Wolfkamp

Bas Verbunt
Operationeel manager bij Willy Naessens industriebouw Nederland BV.